Plotseling staat importonafhankelijkheid vol in de schijnwerpers, en worden noodmaatregelen afgekondigd die niet zo heel lang geleden nog ondenkbaar leken. Schijnbare zekerheden maken plaats voor onvoorziene tijdingen, of het nu de gaswinning in Groningen betreft of de sluiting van kolen- en kerncentrales.

Grofweg zijn drie reacties te onderscheiden. 1: besparing van energie – altijd een ondergeschoven kindje in het energiebeleid - lijkt eindelijk uit de schaduw te treden. 2: hernieuwbare energie moet nog sneller en harder worden opgeschaald. En 3: er wordt gedeeltelijk teruggekomen op het uitfaseringstraject van fossiele bronnen.

Het is gemakkelijk te denken dat de oorlog vooral impact heeft op de gasmarkt. Natuurlijk: de gasmarkt wordt hard geraakt, de prijzen zijn fors gestegen, leveringszekerheid is niet meer gegarandeerd en de importafhankelijkheid -en dan met name de afhankelijkheid van Rusland- gaat in de ban. Maar ook de elektriciteitsmarkt wordt hard geraakt, en ook daar is leveringszekerheid ineens geen gegeven meer.

De reacties op de nieuwe situatie die met de oorlog in Oekraïne is ontstaan, zijn grofweg in drieën categorieën op te delen: besparing, opschalen hernieuwbaar en revival van fossiel.

Energiebesparing

Er bestaat brede overeenstemming dat, om Nederland zo snel mogelijk onafhankelijk te maken van Russische energie-importen, energiebesparing een goede manier is. Energiebesparing kan er ook voor zorgen dat wanneer de Russische president Vladimir Poetin besluit om de gaskraan naar Europa daadwerkelijk dicht te draaien, of wanneer Europa dapper genoeg is om zelf een gasboycot in te stellen, Europa dit kan bolwerken.

We richten daarbij de blik eerst op de industrie, waar nog veel besparingsmogelijkheden bestaan, bijvoorbeeld door nieuwe technologieën toe te passen. Gelijktijdig moeten bedrijven ook verduurzaamd worden. Bijvoorbeeld door stoom niet in een gasboiler te produceren, maar in een elektrische boiler. Of door het installeren van warmtepompen.

Maar ook huishoudens kunnen een steentje bijdragen, en worden daar in een overheidscampagne toe opgeroepen. Ook de stap naar het uitfaseren van de mono-cv-ketel past in de besparingsoperatie.

Opschalen hernieuwbare energie (en waterstof)

Om onafhankelijk van Rusland te worden, is groene energie ideaal: schoon en autonoom. Daarom ook worden de ambities voor 2030 op het gebied van duurzame energie (en ook energiebesparing) uit het Fit for 55-pakket verhoogd. De doelstelling van 40% hernieuwbare energie gaat omhoog naar 45%.

In 2030 moet er 21 GW aan offshore windvermogen staan.

Fossiel

Duidelijk mag zijn dat met besparing en groene opschaling alléén de afhankelijkheid van Rusland onvoldoende afneemt. Dus is niet alleen vervanging van Russisch aardgas aan de orde, maar ook diversificatie: hoe kunnen we zorgen dat we Russisch aardgas vervangen voor niet-Russisch aardgas?

Er zijn een paar pistes die bereden kunnen worden. Een belangrijke is het stimuleren van de Nederlandse kleine velden, en dan met name de offshore velden want de velden op land bestaat grote weerstand tegen. LNG is een andere mogelijkheid voor de fossiele vervanging van Russisch gas. Het kabinet heeft samen met Gasunie heel voortvarend gezorgd voor een forse uitbreiding van de Nederlandse ontvangstcapaciteit voor LNG. Door de bestaande terminal van Gate uit te breiden en twee drijvende LNG-fabrieken voor de kust van Eemshaven neer te leggen, is de ontvangstcapaciteit voor LNG verdubbeld.

Om gasgebruik in elektriciteitscentrales te verminderen, is er wat voor te zeggen om de kolencentrales ruimer baan te geven. Niet alleen bevordert dit de onafhankelijkheid van Rusland, het is ook goed voor de betaalbaarheid van energie, en het bevordert de leveringszekerheid.

Wij willen onze afhankelijkheid van de invoer van fossiele brandstoffen uit Rusland zo snel mogelijk verminderen. En samen willen wij de energietransitie en de bescherming van ons klimaat met volle kracht voortzetten. Tussen deze twee doelen zit spanning.